loakentrang: tháng 12 2012

Thứ Sáu, 28 tháng 12, 2012

ĐOC BÀI CỦA NGÔ VIẾT NAM SƠN

Tư duy đúng thì xã hội sẽ tiến rất nhanh

17:06 29 thg 7 2010Công khai34 Lượt xem0

Dưới đây là quan điểm của TS.KTS Ngô Viết Nam Sơn - người có tên trong Từ điển Danh nhân thế giới - về vấn đề thiết kế đô thị tại Việt Nam.

Sau nhiều năm tu nghiệp tại Mỹ, anh tham gia nhiều dự án lớn ở nhiều nơi trên thế giới, như cao ốc đa chức năng Almaden tại San Jose và trung tâm huấn luyện phi công tại Orlando (Mỹ), quy hoạch tổ hợp khu nhà ở và thương mại cao cấp Lachine ở Montreal (Canada), cao ốc Công ty HDB ở Singapore, phố Đông Thượng Hải (được giải thưởng danh dự của Viện Kiến trúc Hoa Kỳ), nhà ga sân bay quốc tế Aquino ở Philippines…

Ở Việt Nam, anh tham gia một số dự án như quy hoạch Đà Nẵng, quy hoạch chi tiết Trung tâm Du lịch thương mại quốc tế ở Phú Quốc, Khách sạn Century Huế…

Cuộc gặp gỡ diễn ra tại ngôi nhà cha mẹ anh để lại. Phòng khách là một không gian xưa cũ với kỷ niệm chương, bằng khen, chứng nhận, tranh, ảnh, tượng. Tất cả vẫn vẹn nguyên như thời cha mẹ anh còn sống. Tường xây bằng đá, cản nhiệt, nên dù nhà quay hướng chính Tây, giữa trưa nắng gắt, nhưng không khí vẫn khá mát mẻ.

Những khu nhà cao tầng mới đang mọc lên ở khu đô thị mới Linh Đàm, Hà Nội - Ảnh: H.TR.

* Sau bảy năm làm việc chung cùng với thân sinh, anh quyết định ra riêng. Đó là vì muốn thoát khỏi cái bóng cây quá lớn?

- Tôi là sự tiếp nối. Người phương Tây có một câu nói, rằng cách nhanh nhất để trở thành người khổng lồ là đứng trên vai những vĩ nhân. Tức là thay vì bắt đầu từ móng, mình kế thừa và đi tiếp, giống như một cái cành đâm ra từ thân cây, có hoa mới, trái mới. Không ở dưới gốc, nên tôi không thấy “bóng” cây.

Tôi học được rất nhiều từ cha mình, từ cách tư duy cho đến các giá trị tinh thần. Nhưng tôi cũng luôn khao khát có cái gì đó riêng. Nếu tiếp tục làm việc chung thì dù muốn hay không, tôi vẫn phải theo ý cha tôi vì ông là chủ nhiệm đồ án.

Kiến trúc của cha tôi là sự kết hợp giữa triết lý Á Đông và phong cách kiến trúc cổ điển châu Âu. Còn tôi, vẫn là cái nền triết lý Á Đông nhưng kết hợp với ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ thông tin. Thời đại thay đổi. Toàn cầu hóa đặt ra nhiều vấn đề bức xúc, chẳng hạn như bảo tồn và phát triển.

KTS Ngô Viết Nam Sơn - Ảnh: T.T.D.

* Anh có thể nói rõ hơn?

- Nhìn lại lịch sử, kiến trúc của cha ông ta trật tự hơn bây giờ. Thời đó, thứ tự của tứ dân là sĩ - nông - công - thương. Việc xếp “sĩ” đứng đầu không phải vì xem nhẹ thương mại, mà thể hiện sự ưu tiên của tiền nhân cân nhắc nặng nhẹ các giá trị văn hóa tinh thần khi đưa ra những quyết định quan trọng.

Còn hiện nay, trật tự đó đã thay đổi theo chiều ngược lại, thương mại trở thành mối quan tâm hàng đầu. Khi đồng tiền trở thành số một thì người ta sẵn sàng đập bỏ công trình có lịch sử hàng trăm năm để xây nhà cao tầng.

* Đó là vì bảo tồn không sinh lời?

- Tôi có thể chứng minh bảo tồn vẫn sinh lời. Thí dụ, khu phố cổ Xintiandi ở Thượng Hải với những nóc nhà thấp lè tè sau khi được cải tạo đã trở thành một trong những khu vực đóng góp nhiều nhất cho GDP của thành phố này. Chính quyền địa phương đã chấp nhận phương án bảo tồn chúng tôi đề xuất, thay vì san phẳng để xây cao ốc.

* Thay đổi nhận thức của xã hội là một quá trình. E rằng đến khi mất bò chúng ta mới làm xong chuồng?

- Tôi nghĩ, giáo dục là hướng đi bền vững để thay đổi thực trạng này. Đối tượng cần bồi dưỡng nhiều nhất là những nhà lãnh đạo bởi họ có quyền ra quyết định. Để giữ chân nhà đầu tư, có một thời kỳ chúng ta cho phép họ xây dựng tại trung tâm lịch sử của thành phố. Quan điểm đó có thể đúng trong giai đoạn đất nước ta còn nghèo. Bây giờ, đời sống đã khá hơn, mà các công trình văn hóa, lịch sử cũng không còn nhiều.

Sở dĩ các nhà đầu tư thèm muốn vị trí trung tâm lịch sử là vì chi phí xây dựng ở khu vực này hiện quá rẻ, lợi nhuận quá lớn. Muốn ngăn họ không vào trung tâm lịch sử thì làm cho việc xây dựng tại trung tâm không còn lời quá cao so với các khu đô thị mới bằng cách áp dụng phí môi trường cao hơn khi cấp phép đầu tư xây dựng tại các khu vực nhạy cảm vì các lý do sau.

Một là nhà đầu tư tuy không phải làm hạ tầng, nhưng điều này lại gia tăng áp lực hạ tầng lên hệ thống cũ. Hai là tòa nhà mới mọc lên kéo theo hàng ngàn người ra vào làm việc hằng ngày, sẽ tạo thêm áp lực đối với hệ thống giao thông chung quanh, đặc biệt là ách tắc giao thông và chỗ đậu xe. Ba là công trình cao tầng làm giảm giá trị cảnh quan của các di sản văn hóa lịch sử lân cận, ảnh hưởng gián tiếp đến doanh thu ngành du lịch. Trên thế giới, nhà đầu tư phải trả phí môi trường rất cao, còn ở ta, Nhà nước lại bao cấp cho tư nhân hưởng lợi.

* Mới đây, UBND TP. Hà Nội trình Thủ tướng Chính phủ cho phép tiếp tục xây dựng 223 dự án nhà cao tầng tại bốn quận trung tâm. Là một chuyên gia quy hoạch đô thị, anh đón nhận thông tin này như thế nào?

- Cuối năm ngoái, Thủ tướng ra quyết định ngừng đập biệt thự cũ làm tôi rất mừng. Tôi nghĩ Chính phủ đã thấy rõ nguy cơ. Việc gần đây thay vì chuyển các dự án cao tầng ra khu đô thị mới, người ta lại rục rịch đòi xây các dự án này tại nội ô do sự tác động của các nhóm lợi ích, khiến tôi băn khoăn.

Tình trạng ngập tại các đô thị lớn như Hà Nội và Tp.HCM không có gì lạ, bởi hệ thống hạ tầng quá yếu kém mà người ta lại càng tăng tải lên nó. Mỗi ngày, hệ lụy này làm xã hội thiệt hại biết bao nhiêu mà kể. Từ 18 năm nay, chúng tôi đã khuyến nghị giảm tải xây dựng tại trung tâm thành phố, xuất phát từ nghiên cứu những bài học thực tiễn của thế giới.

Sau đệ nhị Thế chiến, các đô thị ở châu Âu và Mỹ bùng nổ về xây dựng. Nhưng trong suốt quá trình phát triển kéo dài đến bây giờ, không có bất kỳ thành phố nào của họ bị ngập như chúng ta. Cách làm của họ là ưu tiên trọng tâm phát triển, đi từ ngoài vào trong, tức là ưu tiên xây dựng khu vực ngoại ô trước.

Mãi đến đầu thập niên 1990, người ta mới bắt đầu tập trung phát triển khu vực trung tâm đô thị. Nghĩa là trong nửa thế kỷ trước đó, cán cân xây dựng đô thị phát triển lệch hẳn về ngoại ô. Còn chúng ta thì cứ tiếp tục đi ngược lại xu hướng của thế giới cho dù phải trả giá rất đắt.

* Liệu bây giờ thay đổi, theo anh, có còn kịp không?

- Dù đã trễ nhưng trễ vẫn còn hơn không. Tôi nghĩ GDP của chúng ta sẽ tăng đáng kể nếu thay đổi này trở thành quốc sách. Ít nhất chúng ta cũng mất vài chục năm để phát triển nhanh khu ngoại vi trong khi khu trung tâm phát triển dần dần với tốc độ chậm hơn nhiều. Anh Trang Bảo Sơn, Phó Ban Quản lý Dự án Thủ Thiêm cho biết hiện nay mới có ba nhà đầu tư đến tìm hiểu cơ hội đầu tư vào Thủ Thiêm.

Thử hình dung, nếu các dự án cao ốc đang và sẽ xây dựng ở trung tâm Tp.HCM “chạy” sang Thủ Thiêm do chi phí xây dựng rẻ hơn khu trung tâm hiện hữu thì chúng ta sẽ sớm có thêm một khu đô thị hiện đại, đồng thời cứu vãn được phần nào trung tâm lịch sử đã bị xâm hại.

Tiếng Pháp có một câu kinh điển: “Quand le bâtiment va, tout va!”. Câu này đa nghĩa. Một là “an cư lạc nghiệp”, xây dựng đô thị đâu ra đó thì doanh nghiệp phát triển ổn định. Hai là xây dựng đô thị trên cơ sở dự đoán tiềm năng mở rộng thì tự khắc phát triển đi vào kế hoạch. Ba là quy hoạch đô thị cần có sự hợp tác của nhiều ngành, từ luật pháp, văn hóa, kinh tế…

Chỉ cần nhìn vào quá trình phát triển đô thị của một thời kỳ là có thể hình dung được tình trạng văn hóa, lịch sử, môi trường, kiến trúc, khoa học kỹ thuật của một quốc gia trong thời kỳ đó. Sinh thời, cha tôi thường nói: “Vạn thù quy nhất bổn, nhất bổn tán vạn thù”. Nhìn cái nhỏ là thấy cái lớn, và ngược lại. Cái nhỏ có đầy đủ thành phần của cái lớn. Diện mạo đô thị là thước đo phát triển quốc gia.

* Đất nước đã hòa bình được 35 năm. Theo anh, Việt Nam đã có những công trình kiến trúc tiêu biểu đại diện cho giai đoạn này?

- Cha ông ta đã từng có một nền kiến trúc đáng tự hào. Mỗi triều đại phong kiến đều có những dấu ấn riêng. Gần nhất với chúng ta là giai đoạn trước 1975. Hồi đó, Việt Nam đã có một số thành tựu về bản sắc chẳng hạn như Dinh Độc lập, Thư viện Quốc gia ở trong Nam và Hội trường Ba Đình ở ngoài Bắc.

Hội trường Ba Đình là công trình kiến trúc có sự tìm tòi, sáng tạo, dù trong điều kiện hạn chế về tài chính, tiếc là đã bị đập bỏ. Còn chúng ta hiện nay, nói một cách sòng phẳng, chưa có một công trình kiến trúc tiêu biểu mang âm hưởng văn hóa thời đại.

* Tại sao?

- Có nhiều nguyên nhân. Thứ nhất là chưa gột rửa tâm lý xây dựng tạm bợ hình thành trong thời chiến. Lúc đó, yếu tố an cư lạc nghiệp chưa khả thi, nguồn lực cũng hạn chế. Các nhà đầu tư không đầu tư lâu dài vì thế hệ sau, mà chủ yếu nhắm đến lợi ích ngắn hạn, có lời là sang tay. Vì miếng cơm manh áo, nhiều kiến trúc sư (KTS) triệt tiêu sự sáng tạo để chiều lòng nhà đầu tư.

Thứ hai, chất xám chưa được định giá tương xứng, có sự chênh lệch đáng kể về thù lao giữa KTS trong và ngoài nước. Ngày trước, thù lao của KTS được xem là tiền danh dự (honoraire) và được trả với sự tôn trọng bởi KTS là người đại diện và bảo vệ cho lợi ích của khách hàng cũng như lợi ích chung, chứ không phải là thiết kế phí theo nghĩa KTS là người làm công cho khách hàng như hiện nay. Một dấu hiệu cho thấy nghề KTS đang bị thương mại hóa.

Thứ ba là chất lượng đào tạo. Thế hệ trước được đào tạo bởi các giáo sư nước ngoài hoặc tốt nghiệp ở nước ngoài, hằng năm số lượng tốt nghiệp chỉ đếm trên đầu ngón tay, nhưng đều là những người giỏi và yêu nghề. Còn cách đào tạo hiện nay nghiêng về số lượng. “Xuất xưởng” hàng ngàn KTS mỗi năm để làm gì khi mà nhiều người phải chuyển sang làm nghề khác sau khi tốt nghiệp. Thứ tư là vấn đề lãnh đạo - quản lý.

Có một thực tế là trong khoảng thời gian 15 năm, từ năm 1975 đến 1990, hầu hết những KTS không có cơ hội đào tạo hoặc tu nghiệp ở nước ngoài, tài liệu lạc hậu và không được cập nhật. Khá nhiều những người có tiếng nói quyết định trong lĩnh vực kiến trúc hiện nay từng được đào tạo trong thời kỳ này. Họ cần được tạo điều kiện tu nghiệp thêm ở nước ngoài, hoặc chính họ phải biết cầu thị, mời người giỏi về giúp mình.

Thêm nữa, đã chuyển sang giai đoạn kinh tế thị trường nhưng chúng ta vẫn duy trì cứng nhắc bộ Tiêu chuẩn thiết kế theo cơ chế cũ, khiến KTS bị gò bò bởi các quy định đã lỗi thời, từ tiêu chuẩn kỹ thuật cho đến chi phí thiết kế. Chưa kể, không ít chủ đầu tư vin vào đó để mặc cả với KTS.

* Phải chăng đó là lý do khiến nhiều địa phương mời tư vấn thiết kế nước ngoài?

- Cầu ngoại viện là “con dao hai lưỡi”. Tháp đôi Petronas được xem là biểu tượng của Malaysia, mặc dù tác giả là KTS người Mỹ Cesar Pelli vì trước khi thiết kế, ông ấy đã dành rất nhiều thời gian và công sức để nghiên cứu về văn hóa nước này. Vậy nên, đã mời thì phải mời cho đúng.

Mời KTS hàng đầu thế giới bớt được rủi ro vì họ có ý thức bảo vệ uy tín của mình. Tuy nhiên, trong nhóm phác thảo ý tưởng nhất thiết phải có người Việt, am tường văn hóa Việt tham gia. Khi thống nhất ý tưởng, chúng ta có thể nhờ giúp thêm về hạ tầng, giao thông… bởi đó là lĩnh vực mà họ có nhiều kinh nghiệm.

Cũng không cần nước ngoài phải làm nhiều, chỉ cần họ làm mẫu một vài công trình, để đội ngũ KTS trong nước học hỏi. Hiện nay, rất nhiều công trình do nước ngoài thực hiện tại Tp.HCM có hàm lượng văn hóa bản địa rất kém và chủ yếu thiết kế để phục vụ mục đích lợi nhuận của nhà đầu tư, điển hình là Khách sạn Kumho Asiana và Diamond Plaza, phá hỏng cảnh quan lịch sử khu vực Nhà thờ Đức Bà.

Những công trình này không tệ về mặt kiến trúc nếu đơn lẻ. Tuy nhiên, phong cách hiện đại và giải pháp chiều cao không phù hợp với quần thể kiến trúc của trung tâm, bộc lộ sự thiếu ý thức về văn hóa.

* Đúng là Nhà thờ Đức Bà đang bị bủa vây bởi các tòa nhà cao tầng. Đứng ở bất kỳ góc nào cũng không thể ngắm công trình văn hóa - tôn giáo này một cách trọn vẹn, bởi hậu cảnh luôn có sự hiện diện của tòa nhà thương mại. Vì sao khi duyệt quy hoạch người ta không thấy điều này?

- Theo tôi, nên tách bạch lãnh đạo hành chính và lãnh đạo quy hoạch kiến trúc. Vai trò của người quản lý rất quan trọng. Một quyết định đúng có thể cứu cả một khu đô thị. Không thể bảo tồn trung tâm lịch sử bằng hô khẩu hiệu. Bên cạnh phí môi trường phải cao hơn nhiều như đã đề cập, việc cần làm ngay là xác định ranh giới cụ thể, trong đó chức năng và hệ số sử dụng đất cho phép phải phù hợp với cảnh quan trung tâm lịch sử, đảm bảo các công trình lân cận phải tương hợp với công trình trọng tâm, trong trường hợp này là Nhà thờ Đức Bà.

Thí dụ, xác định hệ số sử dụng đất đối với việc xây dựng mới khu vực quanh các công trình lịch sử sao cho nếu đạp đi cái cũ thì cũng không xây cao thêm được bao nhiêu. Lúc đó, các nhà đầu tư sẽ “đi chơi chỗ khác”, chẳng hạn như khu đô thị mới Thủ Thiêm. Bởi điểm chung ở các nhà đầu tư hiện nay là “tư duy mét vuông”, tức là càng nhiều mét vuông càng tốt.

* Liệu có giải pháp dung hòa lợi ích của đối tượng này với lợi ích cộng đồng?

- Lý do là thiếu kiến thức, chỉ thấy một vế của vấn đề. Bớt “mét vuông”, dành thêm diện tích cho cảnh quan và các công trình phụ trợ thì giá trị gia tăng nhiều hơn, túi tiền của nhà đầu tư vừa không vơi, lại vừa đóng góp cho xã hội những công trình đẹp. Có một thực tế là người ta đang đánh tráo khái niệm nhà cao tầng và nhà cao cấp. Thực ra, nhà thấp tầng với bao cảnh đẹp mới là cao cấp nhất.

Theo Tuổi Trẻ

KTS NGÔ VIẾT NAM SƠN

KTS. Ngô Viết Thụ

Hạnh phúc từ tâm, từ cảm nhận của chính mình

17:57 2 thg 7 2010Công khai60 Lượt xem0

Trong ngôi nhà còn giữ nguyên những kỷ niệm xưa của cha mẹ, anh thổ lộ về những gì ẩn giấu bên trong mình với vẻ thành thực. Nụ cười lúc nào cũng phảng phất trong đôi mắt, anh bộc lộ những suy nghĩ thấu đáo không chỉ với kiến trúc mà cả những gì rất đỗi con người.

KTS. Ngô Viết Nam Sơn tại Diễn đàn KTS Châu Á lần thứ 32 tại Đà Nẵng

Thật lạ lùng khi bước vào ngôi nhà của anh, cảm giác như được thở trong không gian trong lành của những gia đình gia giáo từ nhiều thập kỷ trước…

hiều bạn bè nói với tôi rằng, thật nghịch lý khi một kiến trúc sư đi làm nhà cho mọi người, lại sống trong ngôi nhà xưa cũ của cha mẹ mình, và giữ nguyên không thay đổi một đồ vật nào. Tôi đã từng sống trong rất nhiều ngôi nhà trên thế giới, nhưng với tôi, đây mới thực sự là ngôi nhà của mình. Nó chứa đựng tất cả những kỷ niệm đẹp của gia đình. Thấy ấm áp lắm.

Mấy chị em tôi hầu hết đều sống xa nhà, nên tôi muốn giữ nguyên mọi bài trí trong phòng, những bức tranh của cha, những bức hoạ của mẹ, cả cái cây ngoài vườn… để mỗi khi ai đó về nhà, đều cảm thấy thân thuộc, như thể cha mẹ vẫn còn đó.

Anh đã trải qua một tuổi thơ nghiệt ngã, nghèo khó, vì sao anh lại nhớ về nó nhiều như thế, để tự nhận vào mình trách nhiệm với quê hương, dù môi trường làm việc ở Việt Nam khó khăn hơn nhiều so với những nơi anh đã sống?

Tôi may mắn được trải qua thời thơ ấu trong một gia đình hạnh phúc, một mẫu gia đình cổ điển ở Việt Nam: cha lo chuyện nước, chuyện dân, mẹ lo chuyện nhà. Chuyện nhà của mẹ không chỉ là chuyện bếp núc, mà là chuyện gánh vác thu xếp ổn thoả mọi điều, từ chuyện học cho tám đứa con, tiền ăn, rồi tiền mua căn nhà này nữa. Nếu không có mẹ, chưa chắc gia đình tôi đã có căn nhà này. Chị em tôi cứ nhìn vào cha mẹ, ông bà mà lớn lên, cố gắng sống sao cho phải đạo. Nhờ ân đức của ông, của cha, mà sau này tôi lang bạt khắp thế giới, đi đến đâu cũng nhận được sự giúp đỡ ân cần. Chính cha đã truyền dạy một cách tự nhiên cho tôi về lòng tin, trách nhiệm, bổn phận với đất nước.

Anh học được từ cha, KTS Ngô Viết Thụ, phẩm chất nào mà theo anh là đáng quý nhất?

TS.KTS Ngô Viết Nam Sơn có hơn 20 năm trong ngành kiến trúc và quy hoạch, từng thành công với nhiều dự án lớn ở Mỹ như đại học Washington tại Seattle và đại học California tại San Francisco; dự án quy hoạch khu nhà ở thương mại cao cấp Lachine ở Montreal (Canada); quy hoạch xây dựng Phố Đông và hai bờ sông Hoàng Phố (Thượng Hải – Trung Quốc); quy hoạch đô thị mới Filinvest (Philippines); Almaden Plaza, San Jose (Mỹ)...; thành viên nhóm thiết kế khu đô thị Nam Sài Gòn, quy hoạch khu đô thị Hà Nội Mới, quy hoạch lại Đà Nẵng, Phú Quốc…

Cha tôi là người khí tiết, không chỉ trong lời nói, mà cả hành động. Khi cha tôi từ nước ngoài về, ông bộ trưởng Xây dựng tiến cử ông với tổng thống Diệm. Sau này ông Diệm muốn đưa cha tôi vào chức vụ đó, nhưng cha tôi từ chối, vì cho rằng như vậy là phụ lòng người đã tiến cử mình. Lúc đó, làm bộ trưởng Xây dựng vừa giàu sang, uy quyền lắm, phụ trách luôn cả xổ số kiến thiết.

Khi đất nước giải phóng, trong chuyến công du cùng Thủ tướng Võ Văn Kiệt qua Pháp và Algeria, cha tôi bị đau thận, được ở lại chữa bệnh. Cũng có rất nhiều lời mời ông ở lại, và hứa bảo lãnh cả gia đình tôi sang nước ngoài luôn, nhưng cha tôi kiên quyết trở về, vì một lời đã hứa với chú Sáu (Thủ tướng Võ Văn Kiệt). Ông nói: “Kẻ sĩ đã tin nhau thì không bao giờ được phụ lòng nhau”.

Khi thiết kế dinh Độc Lập, nhiều người hiểu sai, cho rằng cha tôi thiết kế riêng cho ông Ngô Đình Diệm. Thực ra không phải vậy, ông xây dựng chung cho những vị nguyên thủ quốc gia, chính vì vậy mà khu ở của thủ tướng không làm gì hết. Ông quan niệm vị trí thủ tướng chỉ là tạm thời. Về mặt phong thuỷ, đa số công trình của các vị vua ngày xưa đều xây dựng theo triết lý bá đạo, tức là làm sao có lợi nhất cho chủ nhân, mà không tính đến chuyện gây hại cho người khác.

Với dinh Độc Lập, cha tôi theo quan điểm vương đạo, tức là làm sao cho cộng đồng phát triển tốt, khi cộng đồng phát triển tốt, trong đó sẽ có mình. Nhiều người cho rằng trục chính đi thẳng vào dinh là xấu, nhưng cha tôi vẫn làm, và dùng hồ nước để hoá giải. Ông cho rằng làm vua thì phải làm gương, phải đứng ra gánh vác, chiếu không ngay, không ngồi. Tôi tự hào về cha, và ảnh hưởng nhiều về phong cách Á Đông kết hợp với kiến trúc cổ điển Pháp trong các công trình kiến trúc của ông.

Hình ảnh nào từ mẹ mà anh ghi nhớ nhất?

Cái đáng lo hiện nay là chúng ta đang nhìn vào tiền nhiều hơn là nhìn vào chất lượng sống. Nếu không khéo, chúng ta chỉ vươn lên với thế giới bằng vẻ bên ngoài, những đường cao tốc, những siêu thị bảnh bao, sang trọng, mà quên đi không khí trong lành, thức ăn tươi ngon không nhiễm độc, cha mẹ con cái có không gian xanh để sống, vui đùa với nhau…

Trước năm 1975, đang sống trong đủ đầy, bỗng chốc mất hết. Cha tôi phải đi học tập, người buôn bán lo cho chúng tôi là mẹ. Mẹ tôi mất năm 1977, suốt ba năm sau đó, cả gia đình tôi sống trong cảm giác mất hết, nhà lúc nào cũng như đang có tang, thiếu sức sống trầm trọng. Mỗi lần giỗ mẹ là cả nhà ngập trong nước mắt.

Mẹ tôi đúng nghĩa là từ mẫu. Bà rất tâm lý với từng đứa con, hàn gắn mọi xích mích của bà con chòm xóm. Mỗi khi bức xúc chuyện gì, cha tôi đều tâm sự nhỏ to với mẹ. Hình ảnh mà tôi nhớ nhất là những đêm cha mẹ hàn huyên với nhau đến hai, ba giờ sáng, cùng chơi đàn, cùng nhảy đầm, rồi mẹ ngồi đan áo chờ cha vẽ xong mới đi ngủ… Có lẽ tình yêu này quá lớn, nên sau khi mẹ mất, cha tôi bị sốc lớn, và ở vậy cho đến khi qua đời.

Bước ngoặt nào quan trọng nhất trong đời đã giúp anh thực sự trưởng thành? Anh từng viết rằng ở tuổi 40, người kiến trúc sư mới đủ độ chín để có thể làm quy hoạch?

Cha tôi không ép các con phải theo nghiệp cha. Nghề kiến trúc không ép được, vì học hành rất vất vả, nếu có ép cũng không thể đi xa. Để đi xa, phải có sự cân bằng. Sự cân bằng chỉ đến với những ai thực sự am hiểu cuộc sống, từ kiến thức tổng quát về nghề, những hiểu biết về môi trường, luật pháp, đầu tư tài chính… đến lịch sử, văn hoá, xã hội. Bước ngoặt quan trọng nhất với tôi là khi mẹ mất.

Năm đó tôi mười bốn tuổi, lần đầu tiên ý thức mình phải tự lập để lo cho bản thân, biết mình thực sự muốn gì, và sẵn sàng trả giá để đạt được điều đó. Từ một cậu con cưng, tôi trở thành một chàng trai mạnh mẽ, đầy cá tính. Bước ngoặt thứ hai là sau khi ra trường, làm việc cho cha bảy năm, tôi quyết định xin ông ra làm công ty riêng. Đối với cha, đó là một quyết định rất bất ngờ, vì ở công ty cha, việc làm không hết. Lần đầu tiên, hai cha con có một cuộc nói chuyện bình đẳng, thấu đáo. Tôi nói với cha là tôi rất yêu kiến trúc, và muốn có một hướng đi riêng, rằng tôi đã suy nghĩ nhiều đêm vì đây không phải là một quyết định dễ dàng.

Bước ngoặt thứ ba là khi công ty đang ăn nên làm ra, tôi quyết định đi du học. Cha tôi lại phản đối kịch liệt, vì ông sợ tôi sẽ đi luôn. Cha tuổi Bính Dần, còn tôi Nhâm Dần, hai con cọp trong nhà nhiều lần tranh cãi nảy lửa, dù luôn theo quan điểm quân–sư–phụ nhưng tôi rất kiên định trong những việc liên quan đến bản thân. Ban đầu cha cho tôi là một đứa con có vẻ nổi loạn, nhưng những năm cuối đời, cha con thân nhau, hiểu nhau. Mỗi lần về thăm cha, tôi thấy ông càng ngày càng mềm lại, trải lòng với con cái hơn, vừa là nghiêm phụ, vừa như từ mẫu.

Từng đảm nhận nhiều công trình nổi tiếng của thế giới, anh học được điều gì lớn nhất từ các kiến trúc sư thế giới mà anh ngưỡng mộ?

Kiến trúc sư Nguyễn Trọng Huấn:

“Thực tế, vấn đề kiến trúc không nằm trong bản thân kiến trúc, nó được quyết định bởi những nhà kinh tế, bởi quyền lực. Không có kiến trúc mẫu cho một thành phố nào cả, nó là những sáng tác độc bản, xuất phát từ hiện thực cụ thể, trước hết dựa trên mô hình xã hội, nghiên cứu xã hội học về tính cách, con người, đời sống lịch sử và văn hoá vùng miền.

Chính vì thế mà những ý tưởng về bảo tồn và phát triển của anh Ngô Viết Nam Sơn nhiều khi bị biến dạng đi, như việc quy hoạch khu Nam Sài Gòn chẳng hạn. Tôi nghĩ một người tâm huyết với đất nước như anh Sơn, lại được đi nước ngoài học hỏi nhiều, tại sao không tranh cử vào Quốc hội, vào hội đồng nhân dân, để tiếng nói của người làm nghề có trọng lượng hơn?”

Kiến trúc sư Nguyễn Văn Tất:

“Từng là người hướng dẫn luận văn tốt nghiệp cho Ngô Viết Nam Sơn, tôi thấy anh là một người nhẹ nhàng, dễ thương, khiêm tốn, chịu khó học hỏi. Trong những hoạt động chuyên môn của giới kiến trúc TP.HCM thời gian qua, anh đóng góp nhiều ý kiến thiết thực, bộc lộ một thái độ ứng xử tốt giữa các vấn đề chung trong phát triển kiến trúc ở các nước với thực trạng trong nước, với một tình cảm chân thành, và nhận được nhiều thiện cảm của đồng nghiệp. Tôi chia sẻ với anh nhiều về triết lý nghề nghiệp, cách ứng xử với kiến trúc”.

Ban đầu, tôi cũng lúng túng lắm, không biết mình phải bắt đầu từ đâu. Việc đầu tiên là tôi tìm đọc tiểu sử của các kiến trúc sư nổi tiếng như Frank Lloyd Wright (Mỹ), Tadao Ando (Nhật), Le Corbusier (Pháp gốc Thuỵ Sĩ)… để xem con đường đi của họ như thế nào. Tôi phát hiện ra một điều thú vị là cả ba đều không có bằng kiến trúc sư, mà chỉ có bằng hành nghề.

Trong quá trình tự học, họ đã đi thăm rất nhiều công trình có giá trị về kiến trúc và nghiên cứu, tự cảm nhận, từ đó tìm ra con đường riêng của mình. Chọn học trường nổi tiếng, tham gia các cuộc hội thảo, gặp gỡ những bậc thầy hàng đầu thế giới về kiến trúc, tôi luôn xung phong đi xa mỗi khi có dịp. Phải đứng giữa không gian đó mới có thể cảm nhận hết những vẻ đẹp mà kiến trúc mang lại cho con người.

Đi nhiều, thấy nhiều, cái hay cái đẹp của thế giới thẩm thấu qua tâm hồn tôi, một tâm hồn Á Đông thuần khiết, để những giải pháp luôn bật ra mỗi lần làm dự án. Từng làm nhiều công trình đô thị cho Trung Quốc, tôi thấy những vấn đề mà Trung Quốc gặp phải cách đây 10 – 20 năm rất giống với Việt Nam hiện nay. Các nhà lãnh đạo nên nghiên cứu những bài học từ Trung Quốc, để rút ra kinh nghiệm cần tránh khi hoạch định tương lai cho quy hoạch đô thị ở Việt Nam.

Anh đã từng từ chối một công trình lớn vì nhà đầu tư không tuân thủ những quy hoạch phục vụ cho chất lượng sống? Có bao giờ anh bị dồn đuổi bởi đồng tiền?

Tôi vừa từ chối một nhà đầu tư lớn khi họ yêu cầu tôi thiết kế sáu cao ốc như bàn cờ. Tôi nói với họ rằng, nếu tất cả biến hết thành diện tích ở, thì cuộc sống của người dân trong này không có gì hết. Nên chăng chỉ xây bốn cao ốc, tôi sẽ kiếm tiền bù lại cho anh bằng cách nâng cao chất lượng sống, để bán giá cao hơn. Nhưng họ nhất quyết không nghe. Thực sự để làm được như vậy, mình phải có cuộc sống ổn định rồi.

Đồng tiền chỉ là phương tiện thôi, đừng để nó dẫn dắt. Có những giá trị không thể đánh đổi. Cái đáng lo hiện nay là chúng ta đang nhìn vào tiền nhiều hơn là nhìn vào chất lượng sống. Nếu không khéo, chúng ta chỉ vươn lên với thế giới bằng vẻ bên ngoài, những đường cao tốc, những siêu thị bảnh bao, sang trọng, mà quên đi không khí trong lành, thức ăn tươi ngon không nhiễm độc, cha mẹ con cái có không gian xanh để sống, vui đùa với nhau…

Đây quả là một áp lực lớn, vì đầu tư văn hoá, công viên, trường học, bệnh viện… tốn kém hơn nhiều so với đầu tư thương mại, nhưng đó mới thực sự là đầu tư khôn ngoan. Phát triển đô thị phải song song với phát triển hạ tầng xã hội. Có người cho rằng Việt Nam phát triển chậm hơn thế giới cả thế kỷ, tôi nghĩ nếu chúng ta chịu rút ra những bài học từ thế giới, tận dụng những thành quả của thế giới, có thể lật ngược tình thế, phát triển vượt bậc, một năm bằng mấy chục năm.

Anh có bao giờ rơi vào tâm trạng bất an, tưởng chừng khó gượng dậy nổi?

Có chứ. Nhưng dần dần tôi học cách gượng dậy, vì tôi có lòng tin với những gì tốt đẹp. Quan trọng nhất là phải đặt lòng tin đúng chỗ. Còn những chuyện không như ý trong quá khứ thì nhiều lắm, nhưng hãy coi nó nhẹ nhàng đi, bởi nếu không có những bất như ý ấy làm sao mình có thành công hôm nay. Cuộc đời công bằng lắm, tôi cũng nghiên cứu tử vi, và thấy nó rất khoa học. Chỉ có bấy nhiêu ngôi sao đó, nếu bạn tốt ở cung này, sẽ phải xấu ở cung khác, hãy biết vui với những gì mình đang có, để được bình an.

Với tôi, sách luôn là người bạn quý giá nhất. Ngày bé, tôi đọc hết các bộ sách của cha như Đông Chu liệt quốc, Tam quốc chí, sách của Nguyễn Hiến Lê, Nguyễn Duy Cần, kể cả Kinh Dịch… Văn hoá Á Đông cho mình một sức mạnh tự thân vững vàng, một nền tảng, để làm gì cũng có bản sắc riêng, một ý nghĩa tâm linh thâm sâu. Nếu không, tác phẩm kiến trúc chỉ là một món đồ trang sức vô hồn.

Suy nghĩ về mối quan hệ giữa con người với con người hiện nay, có điều gì làm anh thất vọng?

Xã hội ngày nay đang chạy theo đồng tiền nhiều hơn xưa, nhưng tôi tin đó chỉ là tạm thời. Bản tính con người vốn thiện, con người rồi sẽ tìm lại những giá trị bị bỏ quên.

Xã hội ngày nay đang chạy theo đồng tiền nhiều hơn xưa, nhưng tôi tin đó chỉ là tạm thời. Bản tính con người vốn thiện, con người rồi sẽ tìm lại những giá trị bị bỏ quên, giá trị truyền thống. Trong hoàn cảnh nào đó, cần phải hiểu tại sao người ta phải làm như vậy, để hiểu và chia sẻ nhiều hơn, mà có thái độ ứng xử phù hợp, đừng vội lên án. Cuộc sống luôn có sự chuyển động, sàng lọc tự nhiên, để gạn đục, khơi trong. Cần một trái tim đồng cảm mới tiếp cận được những chuyển động của xã hội, để có sự giao tiếp tốt hơn với mọi người.

Ở thời điểm này của cuộc đời, với anh, điều gì là quý giá nhất?

Tôi nhớ mỗi ngày xuân, ba tôi hay chúc bạn bè “thân tâm an lạc”. Sau này tôi cũng chúc bạn bè như thế. Hạnh phúc từ tâm, từ cảm nhận của chính mình với những người xung quanh, để được thân tâm an lạc, đừng tìm kiếm đâu xa.

thực hiện: Kim Yến - minh hoạ: Hoàng Tường
Theo SGT (Lối sống) - Ngày 2-7-2010